به نقل از گزارش سایت سازمان نقشه‌برداری کشور، استان گلستان با بیش از 20 هزار كیلومترمربع مساحت، همواره از استان‌های حادثه‌خیز کشور به شمار می‌رود. وقوع بیشتر از 100 مورد زمین لرزه در استان در سال 1399 و همچنین وقوع سیلاب‌های متعدد و همچنین وقوع آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی این استان و رانش زمین ، حوادث طبیعی است که گلستان را تحت تأثیر قرار داده است. از دیگر سو این استان در سال‌هاي اخير با توجه به كاهش بارش‌ها و كم‌توجهي به مصرف بهينه آب با بحران خشكسالي مواجه شده است و استخراج بی‌رویه منابع آب زیرزمینی منجر به پدیده فرونشست در استان شده است.

فرونشست عبارت از نشست تدریجی سطح زمین ناشی از حرکت قایم لایه‌های زیرسطحی می‌باشد. این پدیده خاموش ولی خطرناک اثار مخرب و جبران‌ناپذیری همچون سیل‌گیر شدن زمین‌ها، خسارت‌های سازه‌ای وارده بر ساختمان‌ها، جاده‌ها، بزرگراه‌ها، راه‌آهن، سازه‌های کنترل‌کننده سیلاب، شبکه‌های انتقال فاضلاب شهری، شبکه‌های توزیع برق، گاز و دکل‌های برق و شکل‌گیری ترک‌ها و شکاف‌های زمین را بدنبال دارد. این پدیده در ایران به‌وفور در اثر برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني اتفاق مي‌افتد. در اين ارتباط بر اثر برداشت و خارج شدن آب از منافذ امكان متراكم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر فراهم مي‌گردد و هرچه بيشتر برداشت شود، تراكم مواد بيشتر خواهد بود.

استان گلستان در منطقه‌ای به وسعت ۴۵۰۰ کیلومترمربع در اطراف شهرهای گرگان، کردکوی، بندرترکمن، سرخنكلاته، آق‌قلا، گنبدکاووس و دلند دچار فرونشست شده است. بیشینه سرعت فرونشست مربوط به بندرترکمن با نرخ سالانه 22/6 سانتی‌متر است. داده‌های شبکه ایستگاه‌های دائمی ژئودینامیک گرگان و مشاهدات شبکه ترازیابی دقیق درجه یک سازمان نقشه‌برداری نیز تغییرات ارتفاعی از حدود ۲۰ سال پیش را تأیید می‌کنند.

در تازه‌ترین گزارشی که از وضعیت فرونشست شهرهای استان گلستان در اداره کل زمین‌سنجی و نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور تهیه شده، به وضعیت فرونشست شهر گرگان نیز پرداخته شده است. مطابق این گزارش، بخش‌هائی از این شهر در منطقه فرونشست واقع شده‌اند که بیشینه نرخ فرونشست در بخش جنوبی شهر 2/5 سانتی‌متر و در بخش شمالی 4/5 سانتی‌متر در سال است. به علاوه، حومه شمال غربی و شمال شرقی شهر گرگان نیز با فرونشست سالانه حدود ۸ سانتی‌متر مواجه است که پهنه‌های آن در حال پیش‌روی و گسترش به سمت مناطق شهری هستند.

در حال حاضر بر اساس نتایج و یافته‌های مطالعات و بررسی‌های مختلف به خوبی روشن شده است که فرونشست زمین در ردیف مخاطرات مهم و جدی استان گلستان قرار دارد. مخاطره‌ای که مدیریت و کنترل آن مستلزم پایش مستمر، گردآوری و تحلیل داده‌ها با روش‌های دقیق از جمله روش‌های ژئودتیکی، ژئودینامیکی و سنجش از دور است. 

تحقیقی درباره پدیدة فرونشست زمین در غرب استان گلستان با بکارگیري روش تداخل‌سنجی راداري و با استفاده از تصاویر راداري Envisat انجام گردید که نتایج آن در بهار 1397 در مجله آمایش جغرافیایی فضا (فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه گلستان) منتشر شد. در این مطالعه، تداخل ‌نگاشت حاصل از مجموعه تصاویر راداری مربوط به بازه زمانی 1385/11/06 تا 1388/09/02 (به مدت 34 ماه و 15 روز) نشان داد که منطقه‌ای در محدودة شمال شهر گرگان با روند تقریبی شرقی ـ غربی (مطابق با روند گسل خزر) در حال فرونشست است. در این بررسی، میزان فرونشست در منطقه مورد مطالعه طی دوره زمانی گفته‌شده حدود 4/8 سانتی‌متر محاسبه و اعلام گردید. البته، این مقدار از میزان فرونشست حاصل از مطالعات انجام‌شده با استفاده از سیستم تعیین موقعیت جهانی (GPS) کمتر بوده است. علاوه بر این، بررسی نمودارهاي بارش سالیانه در این تحقیق نشان داد که منطقۀ مورد نظر کمترین بارش را در بازه زمانی مورد مطالعه (یعنی اواخر 1385 تا اواخر 1388) تجربه کرده است. همچنین نمودارهاي تغییر سطح آب‌های زیرزمینی در دو ایستگاه گرگان و انجیرآب، واقع در محدودة شمال شهر گرگان که سیگنال فرونشست در آن مشاهده شد، نشان داد که در بازه زمانی 1385 تا 1389 تراز سطح آب زیرزمینی گرگان علی‌رغم نوسانات فصلی داراي روند نزولی بوده است. در این مطالعه، بر اساس همبستگی تغییرات ارتفاعی سطح زمین با تغییرات سطح ایستابی، اُفت سطح آب‌های زیرزمینی به عنوان یکی از عوامل عمده فرونشست زمین در این منطقه معرفی گردید.

نگاره 1) نقشه فرونشست شهر گرگان

منابع:

سایت سازمان نقشه‌برداری کشور، خانم دکتر آمیغ پی، دبیر کمیته فرونشست و رئیس اداره ترازیابی دقیق، اداره کل زمین سنجی و نقشه‌برداری، کد مطلب 3395

سایت سازمان نقشه‌برداری کشور، مهندس غلامرضا کریم‌زاده، مهندس سیاوش عربی، اداره کل زمین‌سنجی و نقشه‌برداری زمینی، کد مطلب 3901