(داده‌ها باید برای تمام افراد و در هر زمینه‌ای آزاد باشد)

مقدمه

 نیاز اصلی تحقیق و توسعه و برنامه‌ریزی، داشتن داده‌های در دسترس و بهنگام است ، لذا سازمان‌ها جهت تسریع نیاز گروه پزوهشگران، تحلیل‌گران و معماران اقتصادی کشور، لزوم دسترسی به داده آزاد را در دستور کار خود قرار داده‌اند . مزایای بهره‌مندی از داده آزاد در موضوعات مختلف از قبیل سلامت ، آموزش، کسب و کار، امکانات فرهنگی و... به حدی است که سازمان‌ها با طراحی پورتال‌ها، بخش عظیمی از داده‌ها را به رایگان در دسترس عموم قرار داده‌اند و علاوه بر شفافیت در اطلاع رسانی و پاسخگویی ، بستری مناسب بر جستجوی کاربران فراهم می‌کنند.

فراهم نمودن زمینه مناسب برای همکاری و تسریع در پیاده‌سازی و بهره‌مندی از داده آزاد، مستلزم داشتن تعریف یکسان، شناخت ابعاد و ویژگی‌ها و چگونگی ازتباط در نظام آماری است که در این مجموعه به اجمال ارائه شده است.

تعریف داده آزاد (Open Data) :

داده‌اي است که به صورت آزادانه در دسترس همه قرار دارد و استفاده، بازاستفاده، نشر یا ترکیب آن با سایر داده‌ها بدون محدودیت حق نشر، حق اختراع یا سایر محدودیت‌ها امکان‌پذیر است.

سه ویژگی مهم داده آزاد شامل موارد زیر است:

دسترسی‌پذیري: داده‌ها باید به سادگی و به صورت رایگان یا با هزینه معقول (حداکثر شامل هزینه‌هاي انتقال و ارایه داده‌ها) قابل دستیابی بوده و در بهترین حالت با استفاده از بارگیري از اینترنت بتوان آن را به دست آورد. همچنین داده‌ها باید به گونه‌اي ارائه شود که بتوان در آن تغییراتی ایجاد کرد.

بازاستفاده و بازنشر: داده‌ها باید قابلیت استفاده، باز استفاده، نشر و ترکیب با سایر داده‌ها در اشکال دلخواه کاربر را داشته باشد و نیازي به اخذ مجوز براي موارد مذکور نباشد.

مشارکت همگانی: داده‌ها باید براي همه گروه‌ها در هر حوزه‌اي آزاد باشند و حق استفاده از داده نباید محدود به اهداف و فعالیت‌هاي خاصی باشد.

دو بعد مهم براي آزاد بودن داده‌ها

 داده‌ها باید از نظر قانونی آزاد باشند.

 داده‌ها باید از لحاظ فنی آزاد باشند.

مزایاي داده‌هاي آزاد

• بهبود کارایی خدمات عمومی
• بهبود پاسخگویی دولت
• ایجاد محصولات و خدمات نوآورانه
• شفافیت
• ایجاد محصولات و خدمات نوآورانه
• رشد اقتصادي در بخش خصوصی

ویژگی‌های محوز داده‌های آزاد (Open Licenses) 

• با سایر مجوزهاي مربوط به داده آزاد سازگار باشد.
• امکان استفاده رایگان از داده‌هاي داراي مجوز را فراهم کند.
• شرایط توزیع مجدد/ بازپخش را فراهم کند.
• اجازه اصلاح/ تعدیل را فراهم کند.
• باید امکان جداسازي/ تفکیک را فراهم کند.
• اجازه دهد تألیف/ تلفیق بدون ایجاد محدودیت صورت گیرد.
• در مورد هیچ شخص یا گروهی تبعیض قائل نشود. 

مزایاي اصلی داده‌هاي آزاد در کشورهاي در حال توسعه

• رشد اقتصادي و ایجاد شغل
• بهبود بهره‌وري، اثربخشی و پوشش خدمات عمومی
• افزایش شفافیت، پاسخگویی و مشارکت شهروندان
• به اشتراك‌گذاري ‌بهتر اطلاعات در دولت 

مثال‌هایی از ایران و جهان

• دادهای آزاد سلامت مورد استفاده در زمان وقوع بیماری‌های همه‌گیر
• داده‌های آزاد قیمت مورد استفاده برای پیش‌بینی هزینه‌ها
• داده‌های آزاد حمل و نقل برای برنامه‌ریزی ترافیک شهری
• داده‌های آزاد ثبت احوال برای محاسبه جمعیت
• داده‌های آزاد قیمت مسکن برای پیش‌بینی قیمت‌ها 

کاربرد در آمارهای رسمی

داده‌هاي آزاد و کاربرد آنها در آمارهاي رسمی یکی از مهم‌ترین اشکال داده‌هاي آزاد، داده‌هاي آزاد دولت (OECD) است که نوعی از داده‌هاي آزاد است که توسط مؤسسات دولتی حاکم ایجاد شده است.

داده‌هاي آزاد دولتی باید به هر شکلی و بدون محدودیت در اختیار همه افراد قرار گیرد. داده‌هاي آزاد ممکن است شامل مطالب غیرمتنی مانند نقشه‌ها، ژنوم‌ها، کانکتوم‌ها، ترکیبات شیمیایی، فرمول‌هاي ریاضی و علمی، داده‌هاي پزشکی، علوم زیستی و تنوع زیستی باشد.

در دسترس بودن شبکه‌هاي سریع اینترنت، زمینه تغییر داده‌هاي آزاد را به طور چشمگیري ایجاد کرده است، زیرا انتشار یا به دست آوردن داده‌ها بسیار ارزان‌تر و ساده‌تر شده است و سازمان‌هاي آماري قادر شده‌اند که بدون نیاز به اجراي آمارگیري‌هاي نمونه‌اي و سرشماري‌ها و صرفاً با دستیابی به داده‌هاي آزاد اداري به آمارها و اطلاعات ارزنده، بهنگام و باکیفیت دست یابند. بنابراین هزینه‌ها نیز بسیار کاهش می‌یابد.

در سال 2004 کارکنان سازمان همکاري‌هاي اقتصادي و توسعه ملل  (OECD) که شامل بیشتر کشورهاي توسعه‌یافته جهان است، بیانیه‌اي را امضا کردند که اساساً می‌گوید، همه داده‌هاي تولید شده با بودجه عمومی باید در دسترس عموم قرار گیرند.  در دولت‌هایی که داده‌هاي آزاد در دسترس است، امکان بررسی و تحلیل داده‌ها توسط محققان و گروه‌هاي مختلف مردم فراهم شده و بر ارزش داده‌ها می‌افزاید. 

تهیه شده توسط دفتر استانداردها و نظارت بر طرح‌های آماری مرکز آمار ایران – مهرماه 1400

کاربران می‌توانند با مراجعه به درگاه ملی آمار ایران به آدرس https://amar.org.ir و یا کلیک بر روی لینک زیر، اطلاعات بیش‌تری در این زمینه کسب نمایند. 

اطلاعات بیشتر