طرح آمارگیری از قیمت کالاها و خدمات خانوارهای شهری و روستایی

اطلاعات طرح در سیمابر استان گلستان

اطلاعات طرح در درگاه ملی آمار

تاریخچه تولید آمار شاخص‌های قیمت

شاخص‌های قيمت و نرخ تورم

نرخ تورم به مفهوم متوسط تغيير در سطح عمومي قيمت‌ها در يك دوره خاص، همواره مورد توجه سياست‌گذاران و علاقمندان اقتصادي بوده است. اين نرخ بيانگر تغيير در هزينه پرداختي براي خريد سبد معيني از كالاها و خدمات مصرفی یا تولید سبد معینی از کالاها و خدمات مي‌باشد. نزديك‌ترين شاخص براي محاسبه نرخ تورم، شاخص قيمت بوده و به عنوان تقريب بسيار نزديكي براي محاسبه نرخ تورم در اكثر كشورهاي دنيا مورد استفاده قرار مي‌گيرد. گام‌های اولیه برای تهیه این نرخ در ایران به سال 1313 بر می‌گردد.

در این سال اولين نشريه آماري، اقتصادي و مالي در ایران تحت عنوان مجله اقتصادي كشور به تهيه شاخص قيمت‌ها (شاخص عمده‌‌فروشي) مبادرت كرد. اين نشريه به همت دكتر لوتس گيل هامر، اولين رئيس اداره بررسي‌هاي اقتصادي و احصائيه بانك ملی منتشر شد. بانك ملي ايران تا سال 1338 حق انحصاري انتشار اسكناس، تنظيم جريان پولي كشور و تهيه شاخص‌هاي قيمت را بر عهده داشت. با توجه به این که بانك ملی ایران براي سنجش قدرت خريد نياز به شاخص‌هاي قيمت داشت و دستگاه ديگري براي توليد آمار در كشور وجود نداشت، اين بانک تنها نهادي بود كه با راهنمايي كارشناسان خارجي مبادرت به توليد شاخص قيمت نمود. با آغاز فعالیت بانك مركزي در سال 1339، وظايف مذكور از بانك ملي متنزع و به بانك مركزي محول شد.

 با تأسیس مرکز آمار ایران در سال 1344 و الزام قانونی آن به تهیه شاخص‌های قیمت، این مرکز در راستای عمل به وظایف قانونی خود موضوع تهیه شاخص‌های قیمت را در اولویت کاری خود قرار داد. طبق ماده 3 قانون مرکز آمار ایران که به تصویب مجلس شورای ملی و تأیید مجلس شورای اسلامی رسیده است، تهیه شاخص‌های قیمت از وظایف مرکز آمار ایران می باشد.

همچنین مطابق بند الف ماده 54 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، مرکز آمار ایران مرجع رسمی تهیه، اعلام و انتشار آمارهای رسمی در کشور است. در حال حاضر مرکز آمار ایران با هدف پوشش کامل شاخص‌های قیمت و محاسبه متوسط‌های قیمت، طرح‌های آماری مورد نیاز در بخش‌های لازم را اجرا می‌کند.

در يك نگاه كلي شاخص‌هاي قيمت به شاخص قيمت مصرف‌كننده، شاخص قيمت توليدكننده و ساير شاخص‌های قیمت تفكيك مي‌شوند.

1-1)     شاخص قيمت مصرف‌كننده (CPI)

1-1-1)    شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای روستایی کشور

مرکز آمار ایران از سال 1353 طرح آمارگیری از قیمت خرده فروشی کالا و خدمات مصرفی در مناطق روستایی کشور را با هدف محاسبه متوسط قیمت اجرا نموده است. نتایج این طرح به صورت متوسط قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای روستایی به تفکیک استان‌های کشور و در چهار فصل منتشر شده است. در سال 1361 با تعیین این سال به عنوان سال پایه شاخص قیمت، طرح مورد بازنگری قرار گرفت و نتایج آن تحت عنوان شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای روستایی به صورت فصلی و سالانه منتشر شد. این طرح 2 مرتبه در سال‌های 1367 و 1381 مورد بازنگری قرار گرفته و با سال پایه‌های 100=1367 و 100=1381  شاخص مذکور محاسبه شده است. در حال حاضر سال 1390 به عنوان سال پایه انتخاب و در اواخر سال 1392 نتایج به صورت ماهانه محاسبه و منتشر خواهد شد.

1-1-2)    شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای شهری کشور

طرح آمارگیری از قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای شهری با هدف تهیه شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای شهری از سال 1373 به صورت آزمایشی در شهر تهران اجرا شد. این طرح از سال 1374 به صورت یکی از طرح‌های مستمر در برنامه‌های آماری مرکز آمار ایران قرار گرفته است. نتایج طرح یاد شده از سال 1374 به تفکیک استان‌های کشور و در مقاطع زمانی ماهانه منتشر شده است. تا کنون 2 تجدید نظر کلی در سال‌های 1381 و 1390 در این طرح انجام شده و در این دو سال، سال پایه تغییر نموده است. در حال حاضر به 178 شهر در قالب 293 منطقه شهری در این طرح مراجعه شده و قیمت 451 قلم أخذ می‌شود. در طرح فوق در هر ماه به بیش از 53 هزار کارگاه خرده فروشی و بیش از 3 هزار خانوار اجاره‌نشین مراجعه و 225 هزار مظنه قیمت در هرماه پرسش و بررسی می‌شود.

1-1-3)    شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کل کشور (شاخص ملی).

در حال حاضر در ایران نرخ تورم خانوارهای شهری به عنوان نرخ تورم کل کشور منتشر می‌شود و با این رویکرد نرخ تورم خانوارهای روستایی مغفول می‌ماند. راه حل مناسب استفاده از شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کل کشور که از ترکیب موزون شاخص قیمت خانوارهای شهری و روستایی به دست می‌آید، می‌باشد. این شاخص که از آن به عنوان شاخص ملی نیز یاد می‌شود، نرخ تورم را در سطح کل کشور (مناطق شهری و روستایی) نشان می‌دهد. شاخص ملی برای اولین بار درکشور توسط مرکز آمار ایران با سال پایه 100=1381 استخراج و منتشر شد. با تغییر سال پایه شاخص قیمت CPI از 1381 به 1390، شاخص ملی نیز در حال بازنگری بوده و در اوایل سال 1393 نتایج آن منتشر خواهد شد.

1-1-4)    شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای شهری به تفکیک دهک‌های هزینه‌ای

تورم دهکی که از محاسبه درصد تغییر شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی به تفکیک دهک‌های هزینه‌ای به دست می آید، اطلاعات تفصیلی‌تری را از وضعیت تورمی دهک‌های مختلف جامعه در اختیار برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران قرار می‌دهد. این شاخص در سطح دهک‌های هزینه‌ای از سال 1381 به بعد بر اساس سال پایه 100=1381 و برای خانوارهای شهری محاسبه شده است.